Jeden procent podatku na rzecz Fundacji PETRA senior

Jakość życia – część 2.

Uwarunkowania jakości życia osób starszych

Czym jest jakość życia mogliście przeczytać: tutaj. Dziś zachęcamy do zapoznania się z czynnikami, które dobrą jakość życia seniorów warunkują.

Adaptacyjność

Jednym z czynników mających duże znaczenie w ocenianiu poczucia jakości życia przez osoby w wieku podeszłym jest adaptacyjność do zachodzących zmian. Według Sosnowskiej jest ona lepsza wtedy, gdy senior ma poczucie sensu swojego życia. Sens życia w takim ujęciu wyraża się poprzez realizowanie wcześniej wyznaczonych sobie celów lub też wyznaczanie nowych, w sytuacji, gdy stan zdrowia, ograniczenia fizyczne czy też materialne nie pozwalają na realizację dawnych celów. Adaptacyjność w sposób bezpośredni związana jest z umiejętnością przewartościowania swojego życia i wybierania takich dążeń, które będą w dalszym ciągu dawać satysfakcję. Akceptacja stanu zdrowia oraz stanu funkcjonalnego oraz umiejętność dostosowania się do własnych ograniczeń sprzyja lepszej jakości życia[1].

Indywidualne aspiracje

Amerykańska psycholog P.S. Fry za czynnik wpływający na jakość życia osoby starszej uznaje indywidualne aspiracje osoby. Uważa ona, że jakość życia odzwierciedla dopasowanie pomiędzy aktualnym stanem osoby, a tym do którego ona aspiruje. W ocenie jakości życia istotne będzie więc tu to, co osoba starsza uważa za istotne i co wpływa na jej dostosowanie się do otoczenia. Osoby starsze, których aspiracje są bardzo wysokie, przez co często nie możliwe do zrealizowania, bywają mniej zadowolone z życia, analogicznie, osoby o niskim poziomie aspiracji są bardziej zadowolone z życia, a także lepiej oceniają jego jakość[2].

Sytuacja materialna

Nikogo nie trzeba przekonywać, że warunki materialne są jednym z najważniejszych elementów sytuacji życiowej człowieka i niewątpliwie wpływają na jakość życia. Po zaprzestaniu pracy zawodowej głównym, a najczęściej jedynym źródłem dochodów są emerytury lub inne świadczenia społeczne. Niezależnie źródeł dochodów, kluczową kwestią pozostaje możliwość takiego gospodarowania dostępnymi zasobami finansowymi, by możliwe było zaspokojenie najważniejszych i podstawowych, z punktu widzenia seniora, potrzeb. Są to między innymi: opłacenie rachunków, zakup żywności, zaopatrzenie w leki i środki medyczne niezbędne do sprawnego funkcjonowania[3].

Stan zdrowia

Równie ważną determinantą dobrej jakości życia osób starszych jest ich stan zdrowia. Wyniki badań naukowych wskazują na zależność między stanem zdrowia i poziomem sprawności fizycznej, a jakością życia seniorów. Profesor Barbara Bień podkreśla, że niesprawność fizyczna Polaków jest podstawowym problemem natury społecznej i zdrowotnej. Badacze doszukują się przyczyn złej kondycji osób w podeszłym wieku w złych nawykach żywieniowych i zdrowotnych, „komputeryzacji życia” oraz rozwoju motoryzacji. Na stan zdrowia mają wpływ także poziom wykształcenia i sytuacja ekonomiczna. W lepszej kondycji zdrowotnej są osoby lepiej wykształcone oraz znajdujące się w lepszej sytuacji materialnej. Choroby cywilizacyjne, w tym choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby nowotworowe, depresja mają także bardzo duże znaczenie w odczuwaniu jakości życia przez osoby starsze[4].

Sprawność funkcjonalna

Sprawność funkcjonalna ulega pogorszeniu w wyniku zmian organicznych i czynnościowych powstałych w wyniku przebytych chorób, rodzaju leczenia oraz dostępu do placówek i usług medycznych. Uważa się, że niemożność wykonywania czynności samoobsługowych oraz związana z tym zależność od innych osób przyczynia się do obniżenia subiektywnej oceny jakości życia[5]. Według Campiona dla osób starszych poziom funkcjonowania w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego może być najważniejszym elementem jakości życia[6].

Zaburzenia psychiczne

Występowanie zaburzeń psychicznych, w tym także depresji wpływa na jakość życia osoby starszej. Badania wskazują, że depresja dotyczy około 15 – 20% osób w populacji osób powyżej 65. r.ż. i stanowi czwartą na świecie przyczynę przedwczesnego zgonu i niepełnosprawności osób starszych. Objawy takie jak: płaczliwość, drażliwość, lęk i niepokój nie sprzyjają dobremu samopoczuciu i pozytywnej ocenie życia. Dodatkowo częściej niż w młodszej populacji u seniorów występują skargi na urojenia, poczucie winy i myśli samobójcze. Turczyńskiego uważa, że zespoły depresyjne stanowią istotny problem kliniczny ze względu na znaczne rozpowszechnienie w populacji seniorów oraz pogarszanie i tak nienajlepszej jakości ich życia. Podkreśla, że stan ten niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie społeczne oraz przebieg i wyniki leczenia pozostałych chorób. Poza zaburzeniami depresyjnymi, u osób starszych, stosunkowo często występują zaburzenia funkcji poznawczych oraz różnego rodzaju choroby neurodegeneracyjne. We wczesnej fazie choroby otępiennej u chorego obserwuje się objawy takie jak: zaburzenia pamięci, myślenia, orientacji, uczenia się. Zaburzeniom tym towarzyszą także wahania nastroju, drażliwość i labilność emocjonalna[7].

Relacje z innymi ludźmi

Wsparcie społeczne i sposób funkcjonowania wśród innych ludzi jest kolejnym czynnikiem warunkującym jakość życia osób starszych. Najistotniejszym elementem jest tu poczucie seniora, że podlega opiece własnej społeczności, a komunikacja między nim a pozostałymi jej członkami, opiera się na zasadzie wzajemnych zobowiązań. Wsparcie społeczne odgrywa istotną rolę także w utrzymaniu zdrowia człowieka, powodzenia procesu leczenia oraz utrzymaniu poczucia bezpieczeństwa. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na psychiczne aspekty wsparcia, jakimi są: optymistyczne nastawienie, poczucie kontroli nad życiem, a także przekonanie o własnej skuteczności w podejmowaniu działań sprzyjających poprawie zdrowia. Specjaliści wskazują również na istotną zależność między posiadaniem wsparcia drugiego człowieka, a poczuciem zadowolenia z życia. Zaznacza się jednak, że najczęściej osobą od której zależała wyższa jakość życia był życiowy partner osoby badanej[8].

Bilans życiowy

Osoby w wieku podeszłym mają tendencję do oglądania się wstecz i dokonywania bilansu życiowego, którego ocena zależy między innymi od stopnia realizacji celów, dojrzałości emocjonalnej i społecznej seniora oraz od aktualnej sytuacji życiowej. Osoby starsze mają świadomość, że będą miały coraz mniej okazji, albo w ogóle nie będą mogły spełniać niektórych pragnień i niezrealizowanych planów z wcześniejszych okresów życia, muszą więc zaakceptować zarówno to, co udało im się osiągnąć, jak i to wszystko, z czego będą musiały zrezygnować. Poziom satysfakcji z życia stanowi efekt bilansu psychologicznego, w którym pojawia się poczucie satysfakcji i związany z nim bilans pozytywny, bądź też stan frustracji wynikający z bilansu negatywnego. Ocenie podlegają różne wymiary życia które dla konkretnego człowieka będą stanowiły mniejszą lub większą wartość.[9]

[1] Sosnowska K, Jakość życia seniorów w perspektywie psychologicznej, w: Drop E., Maćkiewicz M. (red.), Młoda psychologia Tom I, 2012, s. 514
[2] Steuden St., Psychologia starzenia się i starości, Warszawa 2012, s. 167.
[3] Błędowski P., Szatur – Jaworska B., Szweda – Lewandowska Z., Kubicki P., Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce, Warszawa 2012, s. 67-84.
[4] Bień B., Sytuacja zdrowotna osób w podeszłym wieku. W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.(red.), Geriatria z elementami gerontologii ogólnej, Via Medica, Gdańsk 2006; 42-46.
[5] Szewczyczak M., Stachowska M., Talarska D., Ocena jakości życia osób w wieku podeszłym – przegląd piśmiennictwa,  w: Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 96–100.
[6] Ostrzyżek A., Marcinkowski J.T., Wymiary jakości życia w wieku podeszłym, Probl Hig Epidemiol 2009, 90 (4): 465 -469, za: Champion E.W., Ageing better. N. Engl J Med. 1988, 15: 1064-1066., materiał dostępny: http://www.phie.pl/pdf/phe-2009/phe-2009-4-465.pdf, data dostępu 28.01.2016.
[7] Szewczyczak M., Stachowska M., Talarska D., Ocena jakości życia osób w wieku podeszłym – przegląd piśmiennictwa,  w: Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 96–100.
[8] Szewczyczak M., Stachowska M., Talarska D., Ocena jakości życia osób w wieku podeszłym – przegląd piśmiennictwa,  w: Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 96–100.
[9] Cibor R., Wartości życiowe i ich bilans u osób starszych, Chowanna 1, 97-110, 2008, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Chowanna/Chowanna-r2008-t1/Chowanna-r2008-t1-s97-110/Chowanna-r2008-t1-s97-110.pdf , data dostępu 28.01.2016.