Teorie adaptacji do starości – Czy mogą być praktyczne dla przeciętnego seniora?
Jakiś czas temu pisaliśmy o tym czym jest adaptacja do starości. Dziś przedstawiamy kilka teorii adaptacji, które są opisywane w literaturze dotyczącej starzenia. Mogą one pomóc Wam odnaleźć swoją ścieżkę adaptacji, ale pamiętajcie, o tym, że ze względu na złożoność życia ludzkiego oraz bogactwo doświadczeń i odmienność przeżywania różnych życiowych sytuacji każdy człowiek będzie się przystosowywał do okresu starości w sposób odmienny i właściwy tylko sobie.
Teoria wyłączania się.
Teoria wyłączania się (in. wycofania się) została sformułowana w latach 60. XX w. przez amerykańskich psychologów społecznych E. Cumming i W. E. Henry’ego i mówi o tym, że wyłączenie z życia społecznego stanowi naturalny proces stopniowego wycofywania się ludzi starszych z pełnionych przez nich ról społecznych.[1] Teoria ta zakłada, że wraz z procesem starzenia się następuje osłabienie kontaktu ze światem zewnętrznym, zmniejsza się różnorodność i stopień interakcji, a także odbieranie świata społecznego, co sprawia, że kontakty społeczne osoby starszej zawężają się. Skutkuje to między innymi mniejszym zainteresowaniem życiem społecznym na rzecz wzrostu zainteresowania samym sobą, osłabieniem więzi emocjonalnych ze światem zewnętrznym[2], pozwala także na spojrzenie z dystansu na minione życie, zagłębienie się we wspomnieniach oraz reinterpretację niektórych przeżyć i nadanie im nowych znaczeń.[3]
Należy pamiętać że Cumming i Henry mówią o częściowym, a nie całkowitym wyłączeniu się z życia. Inni badacze, np. George L. Maddox, podkreślają, że teoria ta ogranicza się do osób, które zawsze były samotnikami, a zjawisko wyłączania się stanowi rozszerzanie tego typu osobowości, a nie uniwersalną cechę starzenia się[4].
Teoria aktywności.
Teoria aktywności została opisana przez R. J. Havighursta w latach 60. XX w i zakłada, że ludzie starsi postrzegają samych siebie przez pryzmat pełnionych przez siebie ról społecznych, choć role te wraz z procesem starzenia się ulegają licznym zmianom. W myśl założeń tej teorii chcąc utrzymać pozytywny obraz samego siebie, osoba starsza wraz z utratą jednych ról społecznych powinna poszukiwać i angażować się w inne. Dla przykładu, zaprzestanie aktywności zawodowej powinno być zastąpione innymi zajęciami np. wolontariatem lub pomocą przy opiece nad wnukami. Optymalnym sposobem przeżywania starości wg teorii aktywności jest utrzymywanie obecności w życiu społecznym oraz pielęgnowanie więzi z innymi ludźmi[5].
Dodatkowo należy zaznaczyć, że możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu zależy od szeregu czynników, takich jak warunki finansowe (np. czy osobę stać na aktywny styl życia), zdrowie (np. czy osoba ma jeszcze wystarczająco dużo sił) i typ osobowości (np. introwertycy mogą nie znosić aktywnego stylu życia)”[6].
Teoria wychowania do starości
W latach 70 XX wieku Aleksander Kamiński przedstawił koncepcję wychowania do starości. Uważał on, że człowiek powinien ponosić odpowiedzialność za swoje życie. Twierdził, że starości należy się uczyć, bo jest ona człowiekowi zadana, jako jeden z etapów rozwoju. Kamiński dociekał co przeszkadza, a co pomaga w dobrym przeżywaniu starości, opisywał „wrogów starości” oraz strategie ich „oswajania”. Do kategorii „wrogów” zaliczył cechy, które poniekąd ilustrują teorię wycofania, czyli: osamotnienie, zaniechanie kontaktów interpersonalnych, rozluźnienie więzi towarzyskich, śmierć współmałżonka i osób z najbliższego otoczenia, brak zainteresowania bieżącymi wydarzeniami, brak zaangażowania społecznego i uczuciowego, bezczynność. Do strategii „oswajania wrogów” zaliczył, poniekąd zbieżne z teorią aktywności, obowiązek utrzymywania życiowej aktywności, wykonywanie pracy cenionej i użytecznej, posiadanie hobby, rozwijanie pasji, kultywowanie zainteresowań, aktywność towarzyską i społeczną, zaangażowanie w działalność wspólnot lokalnych.
Dziś przedstawiliśmy 3 teorie adaptacji do starości. Mamy nadzieję, że będą dla Was pomocne. Czekajcie na jeszcze jedną część z tej serii. Pojawi się już niebawem.
[1] Mudyń K., Weiss A., Satysfakcja z życia u osób w wieku senioralnym a orientacje życiowe i deklarowane wartości, s. 3, http://www.uj.edu.pl/documents/1749407/959bdbfb-9940-4072-b8f2-663dd2087168, data dostępu: 25.12.2015
[2] Radzka B., Kompleksowy program aktywizacji osób starszych, 50+, Raport 1, Warszawa 2010, s. 49-50, http://alk.nazwa.pl/projekty/www.50plus.kozminski.edu.pl/wyniki/Raport_nr1_desk_research.pdf, data dostępu 25.12.2015
[3] Sztuka J., Wolontariat jako aktywna forma adaptacji do starości i strategia radzenia sobie z samotnością, w: Horyzonty Wychowania, 2013,Vol.12, No.23.
[4] Stuart – Hamilton I., Psychologia starzenia się, Poznań 2000, s. 159.
[5] Radzka B., Kompleksowy program aktywizacji osób starszych, 50+, Raport 1, Warszawa 2010, s. 51, http://alk.nazwa.pl/projekty/www.50plus.kozminski.edu.pl/wyniki/Raport_nr1_desk_research.pdf, data dostępu 25.12.2015
[6] Stuart – Hamilton I., Psychologia starzenia się, Poznań 2000, s. 159.